Project Wetlands4Cities
Met ‘Wetlands4Cities’ willen we op een aantal plaatsen in Vlaanderen een extra impuls geven aan waterrijke natuur in verstedelijkte gebieden. Dat gaan we doen door het herstellen en inrichten van bestaande en nieuwe wetlands.
- Op minstens 5 plaatsen in Vlaanderen wil Natuurpunt bestaande of nieuwe waterrijke gebieden nabij een stedelijke omgeving verbeteren, herstellen en/of inrichten als hotspots voor biodiversiteit en natuurlijke klimaatbuffers.
- Wetlands leveren een belangrijke bijdrage in de strijd tegen klimaatverandering in Vlaanderen: van bescherming tegen overstromingen en waterschaarste tot koolstofopslag en groene airco in oververhitte stedelijke gebieden.
- Urban wetlands behoren tot meest waardevolle ecosystemen in Europa. Het zijn hotspots van biodiversiteit waar duizenden bijzondere planten- en diersoorten zich thuis voelen. Je kan er heerlijk wandelen en fietsen en de bijzondere natuur (her)ontdekken.
- We willen een duidelijk signaal geven dat we samen kunnen werken aan een aangename leefomgeving met aandacht voor natuur, biodiversiteit en klimaat.
- Wetlands4Cities zal ook buiten Vlaanderen gepromoot worden als een krachtig instrument ten voordele van natuur, klimaat en mensen!
- Natuurpunt is partner van het burgerwetenschapsproject CurieuzeNeuzen in de Tuin, een onderzoek van UAntwerpen en DeStandaard dat de droogte en hitte in 5000 tuinen meet. Maar ook in 16 Vlaamse natuurgebieden plaatsen we dolken om de effecten van hitte en droogte op onze natuurgebieden te bestuderen. Onze (natte) natuurgebieden vormen immers een belangrijke schakel in de strijd tegen droogte en hitte.
3 soorten Wetlands in Vlaanderen
1. Stedelijke wetlands langs de kustzone
Stedelijke wetlands langs de kustzone hebben een zeer sterke link met het kustlandschap en liggen langs de Oost-Atlantische Trekroute (East-Atlantic Flyway). Dat kan gaan om wetlands gelegen in poldergebieden die onder invloed staan van verzilting, maar ook om gebieden die in relatie staan met de stijgende zeespiegel.
Een voorbeeld hiervan zijn de Amsterdam Wetlands, een gebied van 12.000 ha. robuuste natuur gelegen ten noorden van Amsterdam. Tegen 2050 willen ze hier actief natuurherstel koppelen aan klimaatadaptatie. Dat gaan ze doen door het behouden van het veen en het beter benutten van natuur en landschap als aantrekkelijke en toegankelijke leefomgeving.
2. Landinwaarts, stedelijke wetlands in hun natuurlijke ecosystemen
Landinwaarts stedelijke wetlands liggen in het binnenland en maken deel uit van een natuurlijk systeem, zoals een rivier, beekvallei of depressie die reeds van nature aanwezig is. Deze waterrijke gebieden zijn vaak in meer of mindere mate aangetast, maar ze hebben heel wat potentieel om opnieuw hersteld te worden als wetland, inclusief de ecosysteemdiensten.
In de Nieuw-Zeelandse miljoenenstad Auckland ligt zo’n wetland. Daar is een natuurlijk meer, omgeven door weilanden, begin deze eeuw omgevormd tot een stedelijk wetland van 16 hectare, gelegen in een groter gebied van 41 hectare met bossen en grasland. Het gebied is toegankelijk door verschillende wandelpaden, er is een bezoekerscentrum en het wordt ingezet om water te zuiveren en te laten infiltreren bij hevige neerslag.
3.Stedelijke wetlands van antropogene oorsprong
Stedelijke wetlands van antropogene oorsprong hebben van nature geen connectie met een beek, rivier of depressie. Dit zijn wetlands die door de mens gecreëerd of aangelegd zijn. Sommigen doelbewust in het kader van natuurherstel, waterbuffering, recreatieve doeleinden, ... Anderen zijn restgronden als resultaat van ruimtelijke processen en kennen vaak een spontane ontwikkeling. Enkele mooie voorbeelden uit het buitenland zijn de Walthamstow Wetlands en de Woodberry Wetlands in Londen.
Wanneer spreken we van stedelijke Wetlands?
Een stedelijk wetland moet meer zijn dan een moeras, een plas met water of een waterbuffer. Stedelijke wetlands combineren verschillende functies en ecosysteemdiensten op een kwalitatieve manier:
- natuur en biodiversiteit
- klimaat en water (overstromingen, droogte, hittestress)
- sociaal en maatschappelijk
Dit zijn de criteria waaraan een ‘stedelijk wetland’ dient te voldoen:
CO2-captatie
Waterrijke en veengebieden hebben een zeer belangrijke rol in het bufferen en capteren van CO2. Nog steeds 1 van de meest belangrijke middelen op de klimaatverandering tegen te gaan. De publieke opinie is zich hiervan te weinig bewust. Stedelijke wetlands…
Waterbuffering/infiltratie
De effecten van droogte worden steeds sterker zichtbaar in Vlaanderen. De Pano-reportage ‘Droog Vlaanderen’ (maart 2021) legde pijnlijk bloot hoe uitgedroogd Vlaanderen is. Honderden huizen in Vlaanderen vertonen als gevolg van de droogte in de ondergrond scheuren en barsten. Landbouwers vinden alsmaar moeilijker water voor hun activiteiten met opbrengstverlies als gevolg. En ook onze natuur lijdt onder de droogte. De Blue Deal van de Vlaamse regering moet hierop een antwoord bieden.
Stedelijke wetlands bieden een significante, natuurgebaseerde oplossing voor deze problematiek. Bij hevige regen vangen ze het water op en houden ze overstromingen tegen. Door het water de kans te geven om te infiltreren wordt het grondwaterpeil weer aangevuld. Bovendien werkt natte natuur in de zomer als een natuurlijke airco voor de steden.
Versterken/herstellen van de biodiversiteit
Wetlands behoren tot meest waardevolle ecosystemen in Europa gekenmerkt door bijzondere, sterk bedreigde habitats. Het zijn hotspots van biodiversiteit waar duizenden bijzondere planten- en diersoorten zich thuis voelen. Ze vormen een belangrijk rust-, fourageer- en overwinteringsgebied voor vogels. Door die stedelijke wetlands te gaan herstellen, versterken we de biodiversiteit in stedelijke gebieden en behouden we zeldzame habitats en soorten in Vlaanderen.
Verkoelend effect
Stedelijke en urbane gebieden hebben sterker te lijden onder de klimaatopwarming. Zo tonen metingen een groot verschil tussen de temperatuur in een stad en het buitengebied. Dit kan op warme zomeravonden soms oplopen tot 6-10 °C. Van natte natuur en groen is bewezen dat het een verkoelend effect heeft. Wetlands kunnen een essentieel onderdeel zijn van het blauw-groene netwerk in een stad, dat zorgt voor een verkoelend effect tijdens hittegolven. Die komen in Vlaanderen steeds frequenter voor en leiden tot een oversterfte in bepaalde perioden.
Recreatief en educatief luik
Stedelijke wetlands zijn gelegen in de buurt van of in een woonkern. Het is dan ook belangrijk om ze toegankelijk te maken zodat omwonenden kennis kunnen maken met het gebied en het belang ervan ontdekken. Dit kan zorgen voor extra draagvlak om stedelijke wetlands te ontwikkelen. Door sterk in te zetten op het participatieve en recreatieve luik willen we het belang van stedelijke wetlands in de aanpak van de klimaatverandering duiden.
Gezondheid en welbevinden
Het belang van groen en open ruimte in het mentaal en fysiek welbevinden van mensen wordt steeds vaker wetenschappelijk aangetoond. De creatie en ontwikkeling van stedelijke wetlands kan bij dragen tot het verhogen van de gezondheid en het welbevinden van de omwonenden. Naast het bieden van een koele plek op hete zomerdagen, kunnen stedelijke wetlands ook dienen als rustpunt voor de omwonenden waar je metaal tot rust kan komen. Ze kunnen ook bijdragen aan een verbetering van de luchtkwaliteit die in veel (grote ) steden ondermaats is.
Grootte en ligging
We richten ons op gebieden die een oppervlakte van 10 hectare of meer bedragen. Daarnaast baseren we ons op projectgebieden die gelegen zijn in de buurt van een stad/agglomeratie met in een straal van 10 km +/- 50 000 inwoners.
Waar in Vlaanderen willen we stedelijke Wetlands creëren?
Hieronder kan je enkele van de Wetlands4Cities locaties terugvinden: Uitkerse polder (Brugge), Zurendries (Aalst), Meirdam (Dendermonde), Mechels Broek (Mechelen), Hobokense polder (Antwerpen). Van zodra er nieuwe stappen en of ontwikkelingen zijn, vullen we deze aan onderaan de pagina.
In alle onderstaande locaties worden tussen april 2022 en oktober 2022 ook metingen gedaan in kader van het curieuzeneuzen onderzoek in samenwerking met Universiteit Antwerpen.
Uitkerse Polder (Brugge)
De Uitkerkse polder is een poldergebied gelegen in West-Vlaanderen ten westen van stad Brugge en ten zuiden van Blankenberge. Het natuurgebied dat Europees beschermd is heeft een oppervlakte van 1400ha. Zo’n 1500 jaar terug lag er een uitgestrekt slikken- en schorrengebied zoals we vandaag nog in het Zwin aantreffen. De vele kreken en geulen slibden vanaf de 6de eeuw dicht en vanaf de 11de eeuw bouwde de mens de eerste dijken, waardoor de schorren evolueerde naar zilte graslanden waarop de Middeleeuwse mens schapen en runderen kon laten grazen en op de hogere delen ook boerderijen kon bouwen. In de 13de en 14de eeuw werd er ok gestart met de ontginning van veen dat zich onder het kleipakket bevindt. Vandaag is het gebied een uitgestrekt en reliëfrijk weidelandschap met zilte graslanden doorweven met duizenden sloten, laagten en veedrinkpoelen. Een landschap dat ontstond door het samenspel van mens en natuur en vele honderden jaren intact is gebleven.
In samenwerking met drankenproducent PepsiCo wil Natuurpunt ontbrekende percelen in het gebied verwerven om zo het waterpeil te verhogen in het gebied. Het doel is herstellen van het historische waterpeil. Zo kan extra water gebufferd en de uitzonderlijke natuurwaarden van het gebied verder hersteld worden. Dit is zeer belangrijk daar het gebied een belangrijke stopplaats voor vogels langs de Oost-Atlantische trekroute, een overwinteringsgebied voor ganzen uit het Hoge Noorden en het belangrijkste weidevogelgebied van Vlaanderen is.
Zurendries (Aalst)
Het project Zurendries in Aalst ligt in de vallei van de Hoezekouterbeek, gelegen in het zuidwesten van Aalst. De beekvallei ligt in licht overstromingsgevoelig gebied en heeft op het gewestplan de bestemming Groen en natuur. Deze bestemming is bevestigd in het RUP Aalst-West (2007). Stroomafwaarts van het kasteeldomein Regelsbrugge en de terreinen van de Odisee hogeschool loopt de beek ondergronds verder tot aan de monding in de Dender.
Bij grote (regen)waterafvoer na hevige neerslag heeft de beek, die net voor de koker samenvloeit met de Siesegembeek, af te rekenen met overtollige waterafvoer, waardoor er problemen kunnen optreden in het centrum van de stad. Ook het kasteeldomein gelegen naast het gebied kreeg af te rekenen met wateroverlast na de hevige piekneerslag van 4 juli 2021.
In het kader van Wetlands4Cities willen we in de vallei van de Hoezekouterbeek extra water bufferen om zo overstromingen in de lagergelegen gebieden te voorkomen. Maar ook om de sponswerking van de bodem te versterken. Hiervoor gaan we samenwerken met de stad Aalst, Provincie Oost-Vlaanderen en met de eigenaars van het kasteeldomein Regelsbrugge die eigenaar zijn van meerdere percelen langs de beekvallei. Door het herstel van een historische dijk (gebruikt voor bevloeiing van hooilanden) en de aanleg van een nieuwe dijk samen met de vernatting van een deel van het gebied, willen we bij piekneerslag meer dan 10.000m3 water bufferen en natte natuur in de beekvallei herstellen. We gaan het gebied ook toegankelijk maken.
Meirdam (Dendermonde)
Via het recent goedgekeurde ‘Blue transition’-project, dat deel uitmaakt van het Interreg Programma North Sea, gaat Natuurpunt in samenwerking met meerdere partners een stedelijk wetland als natuurlijke klimaatbuffer realiseren in Dendermonde.
Het Meirdamgebied bestaat hoofdzakelijk uit natte graslanden en sloten, enkele bosjes en vijvers. Het gebied ligt op minder dan 1 km van de Grote Markt van Dendermonde. Het heeft een hoge biodiversiteitswaarde en is van groot belang voor de infiltratie en buffering van water voor de wijde omgeving. Daarom werd het via een Ruimtelijk uitvoeringsplan door de stad Dendermonde bestemd als een zone voor natuurontwikkeling. Er zijn unieke mogelijkheden om het stedelijk wetland te herstellen.
“In het kader van het Blue transition-project kunnen we samen met de projectpartners extra water in het gebied bufferen en laten infiltreren, maar ook CO2 opslaan in de bodem, door een aangepast peilbeheer met o.a. stuwen op de grachten”. Op die manier kunnen we het blauw-groene netwerk versterken. Het project past ook binnen een ruimer programma van Natuurpunt waarin het met innovatieve projecten in Vlaanderen, stedelijke natte natuur wil herstellen of ontwikkelen. Om Vlaamse steden en gemeenten klimaatrobuust te maken en bestand tegen toenemende periodes van droogte, hitte en extreme neerslag ten gevolge de klimaatverandering.”
Om deze klimaatbuffer te realiseren zal Natuurpunt samenwerken met verschillende lokale en bovenlokale partners: Stad Dendermonde, Regionaal landschap Schelde-Durme, Provincie Oost-Vlaanderen, Agentschap voor Natuur en Bos, Polder Schelde Durme Oost, De Vlaamse Waterweg en de Vlaamse Milieumaatschappij.
Mechels Broek (Mechelen)
Het Mechels Broek is een natuurgebied van meer dan 100 ha langs de Dijle ten oosten van Mechelen. Het gebied bestaat uit natte graslanden, sloten, bomputten, knotwilgen en houtkanten. In het gebied ligt er ook een grote waterpartij die een belangrijke rustplek vormt voor tal van (trek)vogels. Het beheer wordt deels gedaan door gallowayrunderen die zorgen voor een divers landschap. Het Mechels Broek heeft steeds vaker te kampen met droogte, waardoor poelen en grachten droogvallen tijdens lente-, en zomermaan[1]den. Eén van de oorzaken is dat het gebied niet langer verbonden is met de Dijle, die langs het gebied loopt. Regenwater vormt dus de enige voedingsbron. Met Wetlands4Cities willen we opnieuw water van de Dijle in het gebied laten om zo beter bestand te zijn tegen lange droogteperiodes. Het Mechels Broek heeft een belangrijke rol te vervullen als broedplaats voor (trek)vogels. Als waterbuffer, maar ook als biodiversiteitshotspot naast het centrum van Mechelen. Van 2022 tot 2027 loopt er een Europees LIFE-project voor het Mechels broek en de omliggende gebieden, in samen[1]werking met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), Stad Mechelen en Pidpa. Daardoor kunnen we in totaal 320 ha wetlands herstellen in Barebeek (Natuurpunt), de Vrouwvliet (VMM en Natuurpunt) en Den Battelaer (Natuurpunt). Daarnaast komt er een campagne ‘natte natuur’ halverwege het project. Tot slot willen we de projectresultaten delen met 50 andere steden in Europa.
Hobokense Polder (Antwerpen)
De Hobokense Polder is een natuurgebied van 170 ha ten zuiden van stad Antwerpen. Het gebied ligt naast de Schelde en het bedrijventerrein Petroleum-Zuid, en wordt beheerd door Natuurpunt. De Hobokense Polder is een historisch poldergebied dat deels is opgehoogd. De laagste delen kwamen onder water te staan en ontwikkelden tot voedselrijke en ondiepe plassen en moerassen. Door de toename van lange droogteperiodes in de lente- en zomermaanden komt het gebied echter steeds vaker droog te staan. De ecologische waarde van de aaneengesloten natte gebieden dreigt daardoor sterk af te nemen. We willen in de Hobokense Polder samen Stad Antwerpen en het ANB de komende jaren extra water bufferen uit de omgeving en het gebied weerbaarder maken tegen lange droogteperiodes door extra water te laten infiltreren. Zo is het de bedoeling om proper oppervlaktewater uit de aangrenzende Leiegracht naar het gebied te transporteren. Op die manier pakken we de verdroging in het natuurgebied aan en reiken we een (deel van een) oplossing aan voor te hoge piekdebieten op de Grote Leigracht/nieuwe regenwatergracht. We gebruiken een ca. één kilometer lange pijpleiding om water uit de Grote Leigracht te transporteren naar een hoger gelegen zone in het natuurgebied. Daar laten we het water in de bodem dringen zodat het kan infiltreren. Zo vullen we het lokale grondwatersysteem aan en kunnen we het maximale winterpeil elk jaar garanderen. Bovendien zullen hoge grondwaterpeilen langer aanhouden en zal er opnieuw tot in de zomer water staan in de plassen en moerassen. In droge periodes met lage grondwaterpeilen kan een groot deel van piekdebieten (bij onweders) effectief geborgen worden.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief